Mogelijk meer gedwongen gemeentefusies onder Rutte III

20 oktober 2017 | Blog

Tijdens de regeerperiode van het kabinet-Rutte II is het aantal gemeenten in Nederland gedaald van 415 naar 388. Het merendeel van deze gemeenten is vrijwillig, op eigen initiatief, tot een herindeling overgegaan. Een klein deel van de herindelingen wordt tegen de wens van een of meer betrokken gemeentebesturen doorgevoerd. Onder het kabinet-Rutte III lijken provinciebesturen meer ruimte te krijgen om dergelijke herindelingsinitiatieven van bovenaf in gang te zetten.

Het Beleidskader gemeentelijke herindeling
Artikel 123, lid 1, van de Grondwet schrijft voor dat gemeenten bij de wet kunnen worden opgeheven en nieuwe gemeenten kunnen worden ingesteld. In de Wet algemene regels herindeling (Wet arhi) is geregeld hoe een herindelingswet wordt voorbereid. De Minister van BZK kan de voorbereiding daarvan zelf ter hand nemen, maar in de praktijk ligt het initiatief vrijwel steeds bij gemeente- en provinciebesturen. In het Beleidskader gemeentelijke herindelingen formuleert het kabinet vervolgens de inhoudelijke criteria aan de hand waarvan gemeentelijke en provinciale herindelingsvoorstellen door 'Den Haag' worden getoetst.

Het uitgangspunt van dit toetsingskader is altijd geweest dat herindelingsvoorstellen bij voorkeur van onderop, dus bij de gemeenten zelf, vandaan komen. Het huidige kabinet heeft in zijn Beleidskader opgenomen dat provincies de Wet arhi-procedure slechts kunnen starten indien sprake is van (1) jarenlang voortdurende herindelingsdiscussies tussen gemeenten, zonder reëel zicht op een bevredigende uitkomst, of (2) urgente problemen die alleen opgelost kunnen worden met een herindeling. Indien een provinciaal herindelingsadvies op deze punten niet overtuigt, ligt voor de hand dat geen wetsvoorstel in procedure wordt gebracht.

'Afhankelijkheid van gemeenschappelijke regelingen voor essentiële taken'
In het regeerakkoord van het nieuwe kabinet is opgenomen dat de coalitie een herindelingstraject gewenst acht voor gemeenten die "langjarig en in hoge mate afhankelijk zijn van gemeenschappelijke regelingen voor essentiële taken." In die gevallen is het volgens de partijen "aan de provincie de herindelingsprocedure op basis van de Wet arhi te starten." Dit lijkt een voorbode op de inhoud van een nieuw Beleidskader.

Vooralsnog is een door de provincie opgelegde herindeling slechts mogelijk in slepende dossiers of bij falend bestuur. De nu aangekondigde verruiming brengt met zich dat gemeenten sneller met ongewenste herindelingstrajecten geconfronteerd zullen worden; op veel plaatsen in het land worden gemeentelijke basistaken uitgevoerd met behulp van een samenwerkingsverband. Het is in dat kader niet ondenkbaar dat dit ongewenste neveneffecten zal hebben. Een gemeentebestuur zal een en ander meewegen bij de beslissing tot verdieping van of toetreding tot een gemeenschappelijke regeling.

Conclusie
Onder Rutte III zal een gemeente van bovenaf tot herindeling gedwongen kunnen worden, ook indien dat out of the blue gebeurt en zich geen acute problemen voordoen. Een gemeente waarvan de bevolking zelfstandig wil blijven, rest dan slechts een beroep op het (hopelijk) luisterend oor van Provinciale Staten en de wetgever.

Juridisch advies of meer informatie?

Heeft u vragen naar aanleiding van dit blog? Neem dan contact op met Robin Janssen.

Meld u aan voor onze nieuwsbrieven