De Europese Commissie heeft recentelijk haar onderzoek afgerond naar mogelijke staatssteun die EU-lidstaten verlenen aan elektriciteitsproducenten en verbruikers om de elektriciteitsvoorziening te waarborgen, 'capaciteitsmechanismen' genoemd. Nieuwe plannen van overheden om een capaciteitsmechanisme op te zetten, zullen door de Europese Commissie vanaf nu worden beoordeeld in het licht van de bevindingen van dit sectorale onderzoek.

De Commissie opende medio 2015 haar onderzoek, omdat zij bezorgd is dat de financiële steun voor energiecapaciteit bepaalde producenten of technologieën onrechtmatig zou bevoordelen en mogelijk een belemmering zou vormen voor de grensoverschrijdende elektriciteitshandel. De capaciteitsmechanismen zouden daardoor in de weg kunnen staan aan de (verdere) totstandkoming van de energie-unie. Het onderzoek vond plaats in de context van het huidige Europese energie- en klimaatbeleid, dat de oprichting van een energie-unie als belangrijke doelstelling stelt.

Een van de voornaamste redenen voor de hernieuwde belangstelling van de lidstaten voor deze maatregelen is het feit dat de toename van duurzame en hernieuwbare energie een grotere opwekkingscapaciteit, en tegelijkertijd een dalende vraag naar (fossiele) energiebronnen met zich brengt. Een gevolg hiervan is dat de economische stimulansen verminderen om elektriciteitscentrales te onderhouden of in nieuwe te investeren. Gelet op de wisselende elektriciteitsproductie van onder andere wind- en zonne-energie, zijn sommige lidstaten geneigd te investeren in een betrouwbare reservecapaciteit om de voorzieningszekerheid te allen tijde te kunnen garanderen.

Wat zijn capaciteitsmechanismen?
Een capaciteitsmechanisme houdt in dat producenten van stroom niet alleen worden betaald voor de productie van elektriciteit maar ook vergoedingen ontvangen voor het beschikbaar houden van productiecapaciteit, zodat er steeds een betrouwbare elektriciteitslevering is.

Steun ten behoeve van energiecapaciteit is er in vele soorten en maten. De meest voorkomende vorm is wel de strategische reserve. Strategische reserves omvatten elektriciteitscentrales en andere capaciteit die niet aan de groothandelsmarkt deelnemen, maar als reserve worden gehouden om alleen in noodsituaties door de netwerkbeheerder te worden ingezet. Een ander systeem is het creëren van een capaciteitsmarkt door middel van capaciteitsveilingen. Dit is een systeem, ingevoerd door het Verenigd Koninkrijk in 2013, waarmee met een gecentraliseerde inkoop in de vorm van veilingen, capaciteitscontracten worden gegund. Deze capaciteitscontracten leveren een vergoeding op.

Weer een andere vorm is een zogenaamde 'regeling voor onderbreekbaarheid'. Bij dit systeem betaalt een lidstaat afnemers van energie om in situaties van schaarste hun vraag te verminderen.

Bevindingen uit het onderzoeksrapport
Het onderzoek van de Commissie spitste zich toe op bestaande en geplande capaciteitsmechanismen in 11 lidstaten. In haar eindrapport signaleert de Commissie een aantal risico's die capaciteitsmechanismen kunnen vormen voor de interne markt:

1. de lappendeken van mechanismen in de hele EU kan gevolgen hebben voor de grensoverschrijdende handel en de investeringssignalen verstoren ten voordele van landen met een gunstiger capaciteitsmechanisme;
2. op nationaal niveau vastgestelde doelstellingen op het gebied van de toereikendheid van de elektriciteitsopwekking kunnen leiden tot een te grote aankoop van capaciteit;
3. capaciteitsmechanismen kunnen marktmacht versterken wanneer ze bijvoorbeeld verhinderen dat nieuwe of alternatieve aanbieders de markt betreden;
4. capaciteitsmechanismen kunnen tot overcompensatie van de aanbieders van capaciteit leiden.

De Commissie concludeert dat de markt er momenteel onvoldoende in slaagt om zelf in bepaalde regio's het vereiste niveau van leveringszekerheid te handhaven. Een verklaring vindt de Commissie o.a. in de lage tariefplafonds die in verschillende lidstaten gelden, die mogelijk beletten dat elektriciteitstarieven in tijde van schaarste voldoende kunnen stijgen om investeringen in capaciteit mogelijk te maken.

In haar rapport benadrukt de Commissie dat lidstaten beter moeten onderzoeken of er een aantoonbare noodzaak bestaat om (extra) energiecapaciteit te stimuleren, waarmee de bewijslast voor overheden lijkt te worden verstevigd. De Commissie toont verder een duidelijke voorkeur voor capaciteitsmechanismen die via een concurrerende (aanbestedings)procedure tot stand komen en niet via bilaterale onderhandelingen tussen de overheid en de aanbieder. Volgens de Commissie betalen overheden via deze laatste methode vaak een te hoge prijs, en biedt een concurrerende biedprocedure een betere garantie dat de prijs die wordt betaald zo laag mogelijk is.

Zoals gezegd zullen nieuwe plannen van lidstaten om een capaciteitsmechanisme op te zetten, door de Europese Commissie vanaf nu worden beoordeeld in het licht van de bevindingen van dit sectorale onderzoek. Lidstaten die al een capaciteitsmechanisme hebben zullen dat in lijn moeten brengen met de nieuwe regels. Overheden met plannen om energiecapaciteit te bekostigen doen er verstandig aan de conclusies uit dit rapport te betrekken in de opzet van nieuwe stimuleringsmaatregelen. 

Juridisch advies, bijstand van een advocaat of meer informatie?

Heeft u vragen naar aanleiding van dit blog? Neem dan contact op met Maarten de Wit.